No trains no planes

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Nederland / België / Duitsland, 1999
• Regie: Jos Stelling
• Met: Dirk van Dijck, Gène Bervoets, Ellen ten Damme, Henri Garçin, Kees Prins, Peer Mascini, Leny Breederveld, Katja Schuurman, Aat Ceelen, Dominique Horwitz
• Scenario: Hans Heesen en Jos Stelling
• Camera: Goert Giltaij
• Geluid: Roberto van Eijden
• Montage: Bert Rijkelijkhuizen
• Art directie: Gert Brinkers
• Muziek: Nicola Piovani
• Kleur
• Gezien: 16 maart 1999, Sneak preview, Camera, Utrecht

Het moest er een keer van komen: de uitbater van Utrechts gezelligste kroeg, Springhaver, heeft een film gemaakt die in een café speelt. Jos Stelling, bekend om zijn voorliefde voor films met grootse gebaren in een weidse ruimte zoals in de ondergewaardeerde De vliegende Hollander, heeft met de korte film De wachtkamer laten zien dat hij ook in de kleine ruimte uit de voeten kan. Maar zou hem dat in de lange speelfilm No trains no planes ook lukken?

Dramatisch materiaal is er in ieder geval genoeg. Gerard (Dirk van Dijck, de Belgische acteur die vijf jaar geleden plotseling met spelen stopte en naar Brazilië vertrok) gaat naar het café om afscheid te nemen van zijn kroegmaten en het leven. Hij geeft hun zijn schamele bezittingen, maar erg onder de indruk zijn ze niet. Als hij vertelt dat de beroemde zanger Mario Russo (Gène Bervoets, ook een Vlaming) zijn broer is, krijgt hij ineens alle aandacht.

Het eerste gedeelte van de film wordt gebruikt om de aanwezigen op een behoorlijke karikaturale manier voor te stellen. Er is een intellectueel die zich stort in hopeloze versierpogingen (Kees Prins), een vrouw die alles doet voor geld (Ellen ten Damme), een echtpaar dat zo op elkaar uitgekeken is, dat ze zich met alles en iedereen bemoeien (Leny Breederveld en Aat Ceelen), een slechtziende man (Peer Mascini) met een hond die zichzelf niet eens zou kunnen geleiden. De kroegbaas (Henri Garçin) is zuur als de wijn die hij schenkt, zijn dochter (Katja Schuurman) wil overal liever zijn dan in het ingeslapen etablissement. Het zijn stuk voor stuk leuk gespeelde types, maar echt tot ontwikkeling komen ze niet, ook al omdat de montage onrustig is. Het blijft onduidelijk waar de film eigenlijk heen moet.

Maar dan, halverwege, krijgen de twee Vlaamse acteurs een paar scènes te spelen die de film de nodige intensiteit geeft. Onder hun gesprekken over koetjes en kalfjes broeit een verleden dat alleen broers en zussen met elkaar kunnen hebben. Doordat de montage rustiger is geworden is er meer gelegenheid om te zien wat er zich in hun hoofden afspeelt. Duidelijk wordt ook het verschil tussen de ingetogen en intense Vlaamse en de meer expressieve Nederlandse speelstijl. Het is in No trains no planes zo groot dat het de film wat onevenwichtig maakt. Tenslotte vergast Stelling de kijker nog op een prachtige pastiche op een televisieshow die het drama dat zich inmiddels in het café afspeelt extra schrijnend maakt. De vraag waar de film heen moest is beantwoord, maar het gevoel blijft dat Stelling er wel een rare omweg voor afgelegd heeft.

No trains no planes is een mooi gemaakte film - beeld en geluid zijn uitstekend verzorgd - die in verschillende, niet even indrukwekkende, delen uiteenvalt. Net als je zou willen afhaken wordt de sfeer beklemmender en meeslepender. Maar na afloop groeit het verlangen nog een keer een film te zien waarin Stelling werkelijk zijn visuele verbeeldingskracht kan uitleven. Ik wil er wel wat biertjes extra voor komen drinken.