La vita è bella

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Italië, 1997
• Regie: Roberto Benigni
• Met: Roberto Benigni, Nicoletta Braschi, Giorgio Cantarini
• Scenario: Vincenzo Cerami en Roberto Benigni
• Camera: Tonino Delli Colli
• Montage: Simona Paggi
• Art directie: Danilo Donati
• Muziek: Nicola Piovani
• kleur, Dolby Digital, 122 minuten
• Gezien: 6 december 1998, Springhaver, Utrecht

La vita è bella van de Italiaanse komiek Roberto Benigni (hier vooral bekend om zijn rol in Down by law, in Italië; een volksheld) heeft behoorlijk wat protesten opgeroepen, omdat het een komedie over een concentratiekamp is. Mag je zo maar grappig doen over de zwartste bladzijden in ons collectief geheugen? Het uitgangspunt verleidt tot zulke principiële standpunten, dat de film zelf uit het oog verloren dreigt te raken.

La vita è bella (Het leven is mooi) valt uiteen in twee delen. Het eerste uur doet denken aan jaren vijftig filmkomedies. De onhandige Guido (Benigni) probeert op alle mogelijke manieren indruk te maken op de onderwijzeres Dora (Nicoletta Braschi), die hij consequent met 'prinses' aanspreekt. De humor is aanstekelijk en doet hoofdpersonen en kijkers de tekenen van het opkomend fascisme veronachtzamen.

En dan slaat de film om. Het gezin - ze hebben inmiddels een zoon, Giosué (Giorgio Cantarini) - wordt afgevoerd naar een concentratiekamp, omdat Guido joods is. Hij ziet in dat er maar één manier is om zijn zoon de verschrikkingen te laten overleven: hem doen geloven dat het allemaal een spel is. Wie het eerst duizend punten heeft wint een tank.

La vita è bella is een film van een komiek die de kracht van humor serieus neemt. In de meeste gevallen is het op z'n kop zetten van een situatie (en wat is humor meer?) alleen maar leuk. Maar soms is het gevaarlijk en andere keren juist noodzakelijk. Het is de humor die Guido het aankomend gevaar van het fascisme over het hoofd doet zien, maar later is het ook de humor die zijn zoon redt. Het zien van de werkelijkheid is vernietigend en daarom kan de vader zijn geliefden alleen doen overleven door ze er een vervormd beeld van voor te toveren.

De humor werkt niet alleen in de film, maar ook naar het publiek. De holocaust is nooit in al zijn verschrikkingen over te brengen en daarom moet een verteller steeds een of andere stijlfiguur kiezen. Iedere vorm licht een tip van de sluier op en bij elkaar kunnen ze een caleidoscopisch beeld vormen dat de werkelijkheid misschien nog het dichtst benadert. Tot nu toe heerste er een taboe op de komedie als vorm, maar Benigni lijkt dat doorbroken te hebben. En daarmee biedt hij zicht op een nieuw facet van het verhaal.

Een film als Schindler's list van Spielberg suggereert het volledige verhaal over de jodenvervolging te vertellen. De onrealistische vormgeving van La vita è bella maakt meteen duidelijk dat Benigni die pretentie niet heeft. Hij geeft een persoonlijke visie, geen geschiedverhaal. Wie meent dat deze film ongepast is, ziet mijns inziens over het hoofd dat deze film niet alleen staat. Voor bijna niemand zal dit de eerste kennismaking met de holocaust zijn, het is een extra hoofdstuk in het verhaal dat wij allen in ons hoofd hebben. Een hoofdstuk dat ons de geschiedenis weer van een andere kant laat bekijken. En juist daarmee houdt het de herinneringen levend.

La vita è bella is een gewaagde, grappige en ontroerende film die het niet verdient aan principiële discussies ten onder te gaan. Eerst zien dan oordelen moet het devies luiden.