De stilte

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Iran/Frankrijk/Tadjikistan, 1998
• Regie: Mohsen Makhmalbaf
• Met: Korshid Normatava, Nadereh Abdelah Yeva, Araz M. Shirmohamadi, Golbibi Ziadalah Yeva
• Scenario: Mohsen Makhmalbaf
• Camera: Ebrahim Ghafori en Reza Sheykhi
• Montage: Mohsen Makhmalbaf
• kleur, 77 minuten
• Gezien: 7 november 1999, 't Hoogt, Utrecht

De Iraniër Mohsen Makhmalbaf (Gabbeh, Salaam cinema, A moment of innocence) heeft met De stilte een verraderlijke mooie film gemaakt. Het is zeer verleidelijk om je mee te laten voeren in een wereld van mooie Tadzjiekse vrouwen in kleurige kleren en betoverende landschappen. Maar onder deze schoonheid lijkt een wanhopige uitspraak verborgen.

Het verhaal is, zoals in zoveel Iranese films, zeer simpel. De blinde tienjarige Khorsid wordt iedere dag gewekt door zijn moeder met de boodschap, dat de huisbaas dreigt ze uit te zetten. In de bus naar zijn werk stopt hij zijn vinger in de oren om maar niet verleid te worden door mooie vrouwenstemmen. Zijn baas dreigt hem namelijk te ontslaan als hij nog eens te laat komt en dat is het laatste wat hij zich kan veroorloven.

Makhmalbaf brengt de blindheid niet alleen over door de nadruk te leggen op het geluid, maar ook door zijn keuze voor de beelden. Hij laat zien waar het geluid vandaan komt, soms voordat je het echt hoort. Daarmee toont hij hoe Khorsid zich de wereld om hem heen zou kunnen voorstellen.

Makhmalbaf heeft besloten De stilte in Tadzjikistan op te nemen om aan de Iranese censuur te ontkomen. Het is aan de film af te zien: de feestelijkheid van de vrouwen is ongekend. Maar naarmate de film vordert begint er een sombere ondertoon door te klinken. Khorsid lijkt de bedreiging van de huisbaas maar op een manier te lijf te kunnen gaan. Hij probeert iedereen aan te zetten het ritme van het bonken op de deur na te spelen. Hij lijkt de uiterste staat van geluk te bereiken wanneer hij een straat vol koperslagers kan dirigeren. Uitzetting kan hij er echter niet mee voorkomen.

Daar zit het tragische in de film. Makhmalbaf lijkt te willen zeggen dat hij als Khorsid is; hij kan tegenover het onrecht alleen maar schoonheid plaatsen. Prachtige machteloosheid die de kracht in zich heeft om je tegelijkertijd gelukkig en verdrietig te maken.