Kleine Teun

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Nederland, 1998
• Regie: Alex van Warmerdam
• Met: Annet Malherbe, Ariane Schluter, Alex van Warmerdam
• Scenario: Alex van Warmerdam
• Camera: Marc Felperlaan
• Geluid: Ben Zijlstra en Peter Flamman
• Montage: Stefan Kamp
• Art directie: Jelier & Schaaf
• Muziek: Alex van Warmerdam
• kleur, 95 minuten
• Gezien: 3 mei 1998, Camera, Utrecht

Een nieuwe film van Alex van Warmerdam is iets om naar uit te zien. Omdat hij een van de weinige echte filmauteurs is in Nederland. Zijn films dragen overduidelijk zijn stempel en zijn in hun absurditeit Nederlandser dan de meeste realistische films. Wat dat betreft past Kleine Teun moeiteloos in het rijtje van Abel, De Noordelingen en De jurk.

Maar er is ook iets veranderd. Van Warmerdam had zich voorgenomen, dat er bij zijn nieuwste film minder gelachen moest worden. En daarin is hij behoorlijk geslaagd. Niet door de humor weg te laten of minder leuk te laten zijn, maar door het drama meer op de voorgrond te laten treden. Waar een film als De jurk eigenlijk bestaat uit een aaneenschakeling van losse scènes, is Kleine Teun meer een doorlopend verhaal.

De film speelt rond een boerderij die bewoond wordt door een echtpaar. De boer Brand (Alex van Warmerdam) kan niet lezen, zodat zijn vrouw Keet (Annet Malherbe) hem iedere avond de ondertitels bij de film moet voorlezen. Zij is het zat en besluit de lerares Lena (Ariane Schluter) in huis te halen. Hij moet er aanvankelijk weinig van weten, maar al snel beginnen tussen het drietal allerlei verwikkelingen te spelen.

Van Warmerdam schept vooral sfeer, en hij doet dat met taal en beelden. Het is een sfeer die tegelijkertijd afstandelijk, absurd en tijdloos is, maar ook veel herkenning oproept. De woorden zijn afgemeten en zo worden ze ook uitgesproken. Wat dat betreft doen de films denken aan die van Hal Hartley. Ook daar staat ieder woord op de juiste plaats en wordt niet van de acteurs verwacht, dat ze hun tekst met al te grote levensechtheid uitspreken.

Deze manier van spelen geeft de personages een abstract karakter. Maar Malherbe, Schluter en Van Warmerdam weten ze met voldoende persoonlijkheid in te kleuren om het niet vervelend te maken. Naarmate de emoties op beginnen spelen wordt het spel meer naturel. Dat de twee vrouwen hun rollen ook in het toneelstuk waarop de film gebaseerd is gespeeld hebben is aan hun lekkere samenspel af te zien.

Vormgeving is altijd een belangrijk element geweest in de films van Van Warmerdam. Je zou kunnen zeggen dat van Abel tot De Jurk de omgeving steeds natuurlijker is geworden. In de laatste film werd veel gebruik gemaakt van bestaande locaties. Dit is niet helemaal goed bevallen, zodat voor Kleine Teun speciaal een boerderij gebouwd is. De camera verlaat het erf bijna niet, maar dit leidt niet tot een opgesloten gevoel, omdat alle hoeken en gaten van de set optimaal benut worden.

Je zou het kunnen betreuren dat Van Warmerdam de pure humor de rug heeft toegekeerd. Het doet je de bioscoop met een wat minder opgeruimd gevoel verlaten. Maar het drama wat hij er voor in de plaats stelt is voldoende sterk om van Kleine Teun een goede film te maken.