Karakter

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Nederland, 1997
  
• 120 minuten
  
• Met: Jan Decleir, Fedja van Huet, Victor Low, Tamar van den Dop, Betty Schuurman, Hans Kesting
  
• Regie: Mike van Diem
  
• Scenario: Mike van Diem in samenwerking met Ruud van Megen en Laurens Geels; gebaseerd op 'Dreverhaven en Katadreuffe' en 'Karakter' van F. Bordewijk
  
• Camera: Rogier Stoffers
  
• Geluid: Peter Marnier en Marcel de Hoogd
  
• Montage: Jessica de Koning
  
• Muziek: Het Paleis van Boem
  
• Gezien: 8 april 1997, Sneak Preview, Camera Utrecht

Lef kan de productiemaatschappij van Dick Maas en Laurens Geels niet ontzegd worden. Zesenhalf miljoen gulden geven aan de regisseur Mike van Diem, die weliswaar al een gouden kalf en een studentenoscar gewonnen heeft met een korte film , maar nog geen lange speelfilm op zijn naam heeft staan is een gewaagde stap. En dat ook nog voor de verfilming van een verhaal dat niet meteen een groot publiek aan zal spreken.

Hoewel de film wel de sfeer van het boek uit 1938 in zich draagt heeft Van Diem slechts de hoofdlijnen van het verhaal gevolgd. In plaats van het maken van een tekstgetrouwe verfilming lijkt Van Diem zich afgevraagd te hebben hoe Bordewijk het verhaal verteld zou hebben als hij het als scenario geschreven zou hebben. In de eerste scene zien we hoe de dertigjarige Katadreuffe (Fedja van Huet) de oude deurwaarder Dreverhaven (Jan Decleir) komt vertellen dat hij beëdigd is als advocaat en niets meer met hem te maken wil hebben. Even later komt hij terug en stort hij zich op de oude man. Hierna treffen we Katadreuffe in een ondergrondse verhoorkamer. Dreverhaven blijkt dood aangetroffen te zijn. Stukje bij beetje, vooral in voice over, vertelt Katadreuffe de voorgeschiedenis. Hij blijkt het kind te zijn dat Dreverhaven bij zijn huishoudster (Betty Schuurman) heeft verwekt. De trotse vrouw verlaat het huis en wil niets met de schenkingen en huwelijksaanzoeken van Dreverhaven te maken hebben.

De jonge Katadreuffe wordt al even trots als zijn moeder. Door een mislukt zakelijk experiment komt hij in de schulden te zitten, en de schuldeiser blijkt zijn vader te zijn. Deze doet pogingen zijn zoon financieel te wurgen. De zoon gaat werken als klerk op een advocatenkantoor en zet alles, zelfs de liefde, opzij om hogerop te komen. Met zijn moeder wordt het contact steeds stroever. Zijn enige vriend is de communist Jan Maan (Hans Kesting), maar ook zij groeien uit elkaar. Intussen dreigt een definitieve confrontatie met zijn vader.

Het is een gelukkige keuze geweest om het oorspronkelijke verhaal niet klakkeloos te volgen. Hierdoor komt er meer nadruk op de actie dan op de woorden, en de film blijft van begin tot eind spannend. Het open einde van het boek was in de film waarschijnlijk veel minder sterk geweest. Leraren Nederlands zullen het ook toejuichen. Zij kunnen gemakkelijk de leerlingen die alleen het boek hebben gelezen in de val laten lopen. Helaas detoneert de voice over. Van Huet spreekt de teksten niet uit als iemand de verhoord wordt, maar alsof hij het boek voorleest. Op den duur begint de monotonie te vervelen. Ook zitten er een aantal ongerijmdheden in het script. Om het kijkplezier niet te vergallen kom ik hier pas aan het eind van deze bespreking op terug.

Karakter is een rauwe, robuuste film geworden, wat uitstekend past bij de strijd tussen vader en zoon en de onmogelijke liefdes die hij wil verbeelden. Een belangrijke rol hierbij spelen de locaties, onder andere in Polen. We krijgen een stad te zien die smerig, grauw, verhard maar tegelijkertijd prachtig is. Het interieur van het advocatenkantoor hoort bij een van de mooiste decors die ik in tijden gezien heb.

De robuustheid komt ook naar voren in het granieten spel van Jan Decleir. Voortdurend gekleed in een jas die hem tot een standbeeld maakt speelt hij een man die zo goed zijn gevoel kan verbergen, dat je zeker weet dat er ergens een op ontploffen staand hart klopt. Decleir speelt zijn rol zo fysiek dat hem op de set zelfs een halve tand uitgeslagen werd. Voor de lichte toets zorgt Victor Löw, die de advocaat en Katadreuffes beschermer De Gankelaar speelt. Met zijn rare spraak en centenbak zorgt hij voor een prachtige parodie op het kantoorleven. Betty Schuurman zet een moeder neer die een indrukwekkende stilte om zich heen weet te creëren. Fedja van Huet weet Katadreuffe de vereiste naïviteit en jeugdige onbezonnenheid mee te geven.

Een belangrijke rol is weggelegd voor de muziek van Het Paleis van Boem. Terwijl muziek in het algemeen vaak gebruikt wordt om minder geslaagde scenes op te lappen, maakt hier de muziek integraal deel uit van de film.

Karakter is een meeslepende film die in taal en beeld sterk is. Het script hapert hier en daar, maar in het vuur van de strijd is dat niet erg storend. De sfeer wordt consequent doorgevoerd in dialogen, beeld, spel en muziek. First Floor Features verdient een compliment voor zijn durf en Mike van Diem bewijst een veelbelovend regisseur te zijn.

SPOILERS:
De aanpassingen van het verhaal zijn over het algemeen geslaagd te noemen, maar er zijn wel een aantal gaten in het plot gevallen. Zo wordt Katadreuffe uiteindelijk vrijgelaten, omdat zijn vader pas een aantal uren nadat hij het pand verlaten heeft is overleden. Maar er wordt nergens aannemelijk gemaakt dat hij niet later teruggekeerd kan zijn.
De derde poging tot faillietverklaring van Katadreuffe mislukt uiteindelijk, omdat de tweede schuld die hij heeft niet door de rechter erkend wordt. Bij de eerste faillissementsdreiging heeft hij echter ook maar één schuld, waardoor de houding van de advocaat en de eiser onverklaarbaar worden.

Cijfer (0-10): 8