De gordel van smaragd

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Nederland/Indonesië/België, 1997
• Regie: Orlow Seunke
• Met: Pierre Bokma, Esmée de la Bretonière, Christine Hakim, Bram van der Vlugt
• Scenario: Orlow Seunke m.m.v. Mieke de Jong
• Camera: Tom Erisman
• Geluid: George Bossaers
• Montage: Orlow Seunke
• Art directie: Philippe Graff
• Muziek: Menno Daans
• kleur, DTS, 125 minuten
• Gezien: 19 juli 1998, Springhaver Utrecht.

De Amerikanen hebben al ontelbare films over de Vietnamoorlog gemaakt. Nederlanders zijn veel terughoudender geweest in de behandeling van hun eigen koloniale oorlog, twintig jaar eerder. De gordel van smaragd van Orlow Seunke is de eerste film waarin het Indonesisch conflict voluit behandeld wordt. Alleen al daarom is het een belangwekkende film.

Om de verschillende zijden van de Tweede Wereldoorlog in Indië en de daaropvolgende polititionele acties te laten zien heeft Seunke een bijzondere vorm gekozen. Hij vertelt niet alleen het verhaal van twee personen tussen 1939 en 1949, maar laat hen ook voor elk jaar met een voice over commentaar geven bij archiefbeelden. Zo kan hij de wisselwerking laten zien tussen de grote geschiedenis en het persoonlijke leven.

Het persoonlijke verhaal speelt zich af tussen de avonturier Theo (Pierre Bokma) en de nachtclubzangeres Ems (Esmée de la Bretonière). Hij komt in 1939 naar Indië om te gaan werken op de rubberplantage van zijn oom. Zij is een Indo die uit de kampong gehaald is door de eigenaar van de nachtclub (Bram van der Vlugt). Al snel ontwikkelt er zich een affaire tussen de twee. Door de inval van de Japanners worden ze gescheiden, Na de oorlog komen ze weer bij elkaar, maar de Indonesische vrijheidsstrijd trekt een zware wissel op hun relatie.

Ophalen van de geschiedenis hoeft niet de enige reden zijn om naar De gordel van smaragd te gaan. Het spel van Pierre Bokma kan iedere roep dat Nederlandse acteurs niet kunnen spelen doen verstommen. Zijn personage ondergaat de meeste veranderingen en hij zet ze stuk voor stuk met grote overtuiging neer. Zijn spel is niet een illustratie bij de dialogen, maar een wezenlijk onderdeel van het verhaal. Helaas weet Esmée de la Bretonière deze intensiteit te bereiken. Zij blijft vooral mooi en zeker in de eerste helft van de film is haar tekstbehandeling niet erg geloofwaardig.

De gordel van smaragd komt maar langzaam op gang. Het parallel laten lopen van politieke en persoonlijke geschiedenis wordt pas in de tweede helft van de film, na afloop van de Tweede Wereldoorlog, echt interessant. Dan beginnen de verhalen elkaar aan te vullen en te versterken. De film was sterker geworden als er iets minder aandacht was geweest voor de inleiding en iets meer voor de uitwerking.

De gordel van smaragd is geen meesterwerk. Daarvoor is het begin te plichtmatig en het drama te weinig overtuigend. Het is wel een belangwekkende film die een goede inleiding vormt op een weggestopt deel van de Nederlandse geschiedenis.