American history X

Filmrecensie van Jan-Willem Swane

• Verenigde Staten, 1998
• Regie: Tony Kaye
• Met: Edward Norton, Edward Furlong
• Scenario: David McKenna
• Camera: Tony Kaye
• Montage: Jerry Greenberg en Alan Helm
• Art directie: Jon Gary Steele
• Muziek: Anne Dudley
• DeLuxe Color, Dolby, 118 minuten
• Gezien: 23 mei 1999, City, Utrecht

De film draait om Derek Vinyard (Edward Norton) die na drie jaar uit de gevangenis komt. Hij heeft gezeten voor een brute moord op twee zwarten. Derek was de charismatisch leider van een bende neo-nazi's, maar in de bak is hij tot inkeer gekomen. Zijn jongere broer Danny (Edward Furlong) is inmiddels ook het racistische pad opgegaan. Derek probeert Danny te overtuigen van zijn ongelijk. In terugblikken krijgen we te zien hoe het zo ver heeft kunnen komen.

Norton laat weer zien wat een veelzijdig acteur hij is. Iedere rol is zo anders, dat je bijna niet kunt geloven dat ze door dezelfde acteur zijn gespeeld. In American history X valt vooral zijn kracht op. Niet alleen heeft het krachthonk hem een opmerkelijke fysieke verschijning gegeven, maar ook zijn uitstraling is elektrificerend. Het maakt geheel overtuigend dat Derek zoveel mensen voor zijn abjecte ideeën weet te winnen. Norton heeft ook het lef om Derek, ondanks zijn bekering, een hufter te laten blijven, die weinig anders kan dan de anderen commanderen.

Het camerawerk van Kaye sluit uitstekend aan bij de autoritaire rol van Norton. De opnames zijn dwingend door lage camerastandpunten en forse close-ups. Je kunt het wel of niet mooi vinden, zelfverzekerd is het in ieder geval, en dat is precies de sfeer die de film moet uitstralen. Ook het opnemen van de terugblikken in zwart wit is behoorlijk van dik hout, maar mooi zijn de shots wel.

American history X heeft zoveel stof op doen waaien, omdat het neo-nazi's niet puur als monsters afbeeldt. Daar ligt ook de sterke kant van het scenario. Bij een indrukwekkende ruzie aan tafel wordt duidelijk hoe sterk de argumenten van de racisten zijn. Niet omdat ze overeenkomen met de werkelijkheid, maar omdat ze, in tegenstelling tot die van hun tegenstanders, iedere nuance missen, en daardoor intern zeer logisch zijn. Voor wie tot de overtuiging komt dat alle problemen voortkomen uit de verdringing van het blanke ras is de wereld ineens heel gemakkelijk te begrijpen.

In de overgangen faalt het scenario echter behoorlijk. Verklaringen waardoor jongeren tot racisme komen en vervolgens weer van hun geloof afvallen zijn te simpel om geloofwaardig te zijn. Als je American history X ziet zou je bijna gaan denken dat alle 'white trash' in de Verenigde Staten tot de neo-nazi's behoort. De film suggereert dat het veel te maken heeft met autoriteit - alle veranderingen worden ingezet door vaderfiguren - maar het wordt te weinig uitgewerkt.

Ondanks grote kwaliteiten mist American history X de impact die een film als La haine wel had. Die Franse film had het lef om te laten zien hoe ingewikkeld de problemen van armoede, rassenhaat en geweld zijn. In de Hollywoodfilm is het wereldbeeld, net als dat van zijn hoofdpersonen, een paar tikjes te simpel.